ثبات منطقه‌ای در گرو همگرایی و همسایگی/ تحلیلی بر توافق تهران-ریاض براساس سه متغیر داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی
تاریخ انتشار: ۲۰ اسفند ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۷۲۹۸۷۳۵
به دنبال سفر بهمن ماه رئیس‌جمهور به پکن، امیر دریابان «علی شمخانی» از روز دوشنبه ۱۵ اسفند با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس‌جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران - ریاض با همتای سعودی خود در چین آغاز کرد. روز گذشته و در پایان این مذاکرات، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «شمخانی» نماینده رهبر معظم انقلاب و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ‌ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
استقبال بین‌المللی از انعقاد توافق ایران و عربستان
به جز رژیم صهیونیستی که سرخورده از بازگشت روابط تهران- ریاض به ریل دوستی است، مقامات دیگر کشورها توافق صورت گرفته را مثبت ارزیابی کرده‌اند. «وانگ‌یی» وزیر خارجه چین گفت: مذاکرات و گفت‌وگوی عربستان سعودی و ایران در پکن، پیروزی صلح است. سخنگوی کاخ سفید نیز اعلام کرد: واشنگتن از هر گونه تلاش برای پایان جنگ در یمن و کاهش تنش در منطقه خاورمیانه استقبال می‌کند. محمد عبدالسلام، سخنگوی جنبش انصارالله یمن هم اظهار کرد: منطقه به بازگشت روابط طبیعی میان کشورهایش نیاز دارد. وی تأکید کرد: دخالت‌های خارجی در راستای بهره‌برداری از اختلافات منطقه‌ای عمل کرده است و ایران‌هراسی را برای ایجاد نزاع، درگیری و تجاوز به یمن مورد استفاده قرار داد. وزارت خارجه عراق نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد بغداد از توافق ایران و عربستان و ایجاد صفحه جدیدی از روابط میان دو کشور استقبال می‌کند. وزارت خارجه سلطنت عمان هم از برقراری روابط تهران و ریاض استقبال کرد. مساعد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان نیز با انتشار پیامی گفت: استقبال از ابتکار چین برخاسته از رویکرد چنگ زدن به اصول حسن همجواری و تقویت امنیت است.
پیروزی صلح در پکن و عجز صهیونیست‌ها
این توافق اما خشم سیاستمداران و مقامات رژیم صهیونیستی را به دنبال داشته است. نفتالی بنت گفت: مذاکرات براساس توافق دیدگاه‌ها میان رهبران چین، عربستان سعودی و ایران پیش رفت. بنت در واکنش به این توافق به بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی حمله کرد و افزود: این توافق شکست کوبنده و بیانگر سهل‌انگاری و ضعف اسرائیل است. بنت گفت: از سرگیری روابط عربستان و ایران تحول خطرناک برای اسرائیل و یک پیروزی سیاسی برای ایران به شمار می‌رود. وی افزود: این توافق شکست کوبنده و بزرگی برای دولت نتانیاهو است که سهل‌انگاری سیاسی، ضعف عمومی، نزاع و درگیری داخلی در دولت اسرائیل را نشان می‌دهد. یائیر لاپید، نخست وزیر پیشین رژیم صهیونیستی هم با انتشار پیامی نوشت: توافق عربستان و ایران، فرو ریختن دیوار دفاعی منطقه‌ای است که ما شروع به ساختن آن علیه ایران کردیم.
تحلیلی بر توافق تهران- ریاض براساس متغیرهای اثرگذار
«مجتبی فردوسی‌پور» سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در اردن و کارشناس ارشد تحولات بین‌المللی در گفتوگو با خبرنگار ما ضمن اشاره به مناسبات ایران و عربستان سعودی و تأثیرپذیری آن از سه متغیر داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت: توافق صورت گرفته بین تهران و ریاض که با نقش‌آفرینی عراق، عمان و جمهوری خلق چین تحقق یافته است را باید براساس عامل منطقه‌ای تجزیه و تحلیل کرد. وی با اشاره به پیشینه روابط ایران و عربستان گفت: مسئله حج همواره بر روابط ایران و عربستان سعودی اثرگذار بوده و حج به عنوان یک مسئله اساسی ایدئولوژیک در تاریخ روابط دو کشور پررنگ بوده است. وی با اشاره به تاریخ روابط دو کشور در زمینه حجاج از سال ۱۳۶۶، همچنین حادثه برای حجاج ایرانی در سال ۱۳۹۶ و اثرگذاری آن بر مراودات تهران- ریاض گفت: حج یک متغیر و عامل اساسی در روابط دو کشور به شمار می‌رود. مجتبی فردوسی‌پور با اشاره به اصل همکاری-رقابت در روابط ایران و عربستان در دوره‌های گذشته گفت: این اصل به رقابت غیرمؤثر بدل شد که بر روابط دو کشور تأثیر سوء گذاشت.
وی با اشاره به متغیرهای منطقه‌ای در روابط تهران- ریاض، از پیش از انقلاب اسلامی تا به امروز و اثرگذاری آن بر مناسبات دو کشور، همچنین عوامل ایجاد واگرایی در روابط دو کشور مثلاً گرایش کشورهای عربی به غرب و روابط مسالمت‌آمیز آن‌ها با رژیم صهیونیستی و پروژه ناموفق عادی‌سازی روابط با اسرائیل، عبور سوریه از پیچ تروریسم و همچنین مقاومت مردم فلسطین در برابر سازش تحمیلی رژیم صهیونیستی و همین طور شکل‌گیری ثبات در بیروت و عقب‌نشینی صهیونیست‌ها تا پشت مرزهای آبی این کشور و شکست‌های متعدد اسرائیل را نمودهای اثربخشی همگرایی کشورهای عضو محور مقاومت در مقابل رویکردهای سازشی دانست که موجب شد کشورهای منطقه به این نتیجه برسند که راه حل پرونده‌های منطقه صرفاً از راه همگرایی و ثبات منطقه‌ای بدون دخالت قدرت‌های خارجی امکان‌پذیر است.
حسن نیت ایران در جریان مذاکرات
فردوسی‌پور گفت: در مذاکرات بدوی ایران و عربستان که با وساطت دولت سابق عراق برگزار شد شاهد قرار گرفتن رویکرد امنیت ملی از سوی سعودی‌ها بودیم اما طرف ایرانی با رویکرد تجدید و تعمیق روابط وارد مذاکرات شد که پس از پنج دور گفتوگو، طرفین به یک چارچوب اصولی و ضابطه‌مند رسیدند که زمینه‌ساز توافق‌های جدید در روابط دو کشور شد.
آمادگی ایران برای حل پرونده یمن
وی گفت: ایران در پرونده یمن به سعودی اعلام کرده است آمادگی شکل‌دهی به مذاکرات یمنی- یمنی و یمنی- سعودی دارد و در این زمینه‌ها تفاهم پایدار و آتش‌بس مستمر شکل گرفته است.
فردوسی‌پور افزود: متغیر بین‌المللی نیز در روابط ایران و عربستان بسیار مؤثر است. جنگ اوکراین و بحران انرژی موجب فشار غرب و آمریکا به آل‌سعود شد و عربستان در چارچوب اوپک‌پلاس در حال بازی با طرف غربی است و مانع از کاهش قیمت شد. وی با اشاره به افول هژمونی آمریکا در منطقه ادامه داد: آمریکایی‌ها از سال ۲۰۲۲ تصمیم گرفته‌اند موشک‌های تاد و پاتریوت خود را از منطقه خارج کنند که در عربستان نیز شاهد این مسئله بودیم. آمریکایی‌ها حاضر نیستند سیاست راهبردی خود را در دفاع از کشورهای منطقه تنظیم کنند به همین خاطر با خروج تسلیحات دفاعی خود از عربستان هزینه تأمین امنیت منطقه را به کشورهای عربی تحمیل می‌کنند. در این حالت کشورهای عربی با توجه به افول هژمونی آمریکا و خالی شدن پشتشان در منطقه تصمیم گرفتند سبد بازدارندگی خود را به کشورهای قدرتمند دیگر سوق بدهند.
وی ادامه داد: با خروج آمریکا از برجام، سعودی‌ها بر این باور بودند که ممکن است جنگی دربگیرد، اما روی کار آمدن بایدن و حرکت ایران و آمریکا به سمت مذاکره مجدد موجب شد اعراب به اشتباه خود پی ببرند و پس از آن تلاش آن‌ها برای ورود به برجام هم ناموفق بود زیرا سعودی‌ها به دنبال بازیگری خارج از قاعده بین‌المللی قدرت‌ها بودند.
وی گفت: عناصر منطقه‌ای و بین‌المللی و همین طور تلاش‌های آسیایی موجب تحقق از سرگیری روابط دو کشور شده است و ما در وضعیت امنیت و ثبات منطقه به همگرایی نیازمند هستیم.
فرصت‌های اقتصادی توافق با عربستان
وی با اشاره به ظرفیت‌های توافق ایران و عربستان افزود: طرح بازار اسلامی ایده مطرح شده از سوی رهبر معظم انقلاب در اجلاس سران اسلامی بود که ظرفیت ۶ هزار میلیارد دلاری گردش سرمایه برای ایران را به ارمغان خواهد آورد. سیاحت دینی در سطح منطقه با ظرفیت ۳۵۰ میلیونی مسلمانان در آسیای میانه و قفقاز با استفاده از شبکه حمل و نقل ایران می‌تواند رونق‌بخش آمدوشد ملت‌ها و تقویت اقتصاد منطقه‌ای از قفقاز تا عراق و عربستان سعودی شود. ظرفیت مالی و اقتصادی تجارت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز ظرفیت بزرگی است که می‌توان برای آن برنامه‌ریزی کرد و نسبت به جذب سرمایه‌گذاران منطقه‌ای اهتمام ورزید. همچنین برقراری کریدور شمال جنوب نیز می‌تواند قوام‌بخش آینده روابط تهران و ریاض به واسطه موقعیت جغرافیایی خاص ایران باشد. مجتبی فردوسی‌پور در پایان گفت: با توجه به توافق انجام شده، ایران و عربستان در حوزه کشورهای اسلامی می‌توانند دو عنصر مؤثر در مبارزه با افراط، تروریسم و ایجاد اعتدال و همگرایی در تحولات جهان باشند.
خبرنگار: حسین محمدی اصل
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: روابط ایران و عربستان منطقه ای و بین المللی عربستان سعودی رژیم صهیونیستی روابط دو کشور روابط تهران فردوسی پور امنیت ملی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۲۹۸۷۳۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تصمیم عرب‌ها درمورد تهران و تل آویو چیست؟
فارن افرز در مطلبی به قلم دالیا داسا کایه و سنم وکیل نوشت: زمانی که ایران در روز ۱۳ آوریل بیش از ۳۰۰ موشک و پهپاد روانه اسرائیل کرد، اردن به دفع این حمله کمک نمود. گزارش‌های رسانه‌ای اولیه نشان داد که چند دولت دیگر عربی نیز در دفاع از آسمان اسرائیل مشارکت داشته اند؛ اما این اقدامات بعدا تکذیب شد. با این وجود، شماری از رهبران اسرائیلی و برخی ناظران در واشنگتن این اقدامات را به عنوان نشانه‌ای از یک تغییر جهت مهم تعبیر کردند.
به گزارش انتخاب، استدلال آن‌ها این بود که در صورت تداوم تشدید تنش با ایران این دولت‌ها طرف اسرائیل را می‌گرفتند. سپهبد هرزی هالوی، رئیس ستاد مشترک ارتش اسرائیل اعلام کرده که حمله ایران «فرصت‌های جدیدی برای همکاری‌ها در خاورمیانه ایجاد کرده است.» انستیتوی مطالعات امنیت ملی که اندیشکده‌ای اسرائیلی است هم اعلام کرده که «ائتلاف منطقه‌ای و بین المللی که در دفع حملات ایران به اسرائیل مشارکت داشت پتانسیل ایجاد یک اتحاد منطقه‌ای علیه ایران را نشان داد.»
پس از آنکه اسرائیل به شکلی محدود به حمله ایران پاسخ داد، دیوید ایگناتیوس، ستون نویس واشنگتن پست نوشت که اسرائیل «مانند رهبر یک ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران عمل کرد.» وی در ادامه اظهار داشت، اسرائیل با واکنشی محدود «ظاهرا در حال بررسی منافع متحدان خود در این ائتلاف یعنی عربستان، امارات و اردن بوده است که همگی کمک‌های بی سر و صدایی در جریان حمله هفته گذشته کرده بودند.» به نظر این تحلیلگر مسائل منطقه، این اقدام نشان از یک "تغییر پارادایم برای اسرائیل" دارد که "شکل جدیدی" به خاورمیانه خواهد بخشید.
اما این ارزیابی‌ها ناشی از ذوق زدگی بیش از حد به نظر می‌رسد و نمی‌تواند پیچیدگی چالش‌های منطقه را به تصویر بکشد. مطمئنا با توجه به ماهیت بی سابقه تبادل آتش صورت گرفته بین ایران و اسرائیل در ماه آوریل، استراتژی آینده اسرائیل علیه ایران ممکن است ملاحظات منطقه‌ای را بیش از پیش مد نظر قرار دهد. اما واقعیت‌های منطقه که مانع از همکاری‌ها بین اعراب و اسرائیل می‌شود تغییر چندانی نکرده است. حتی قبل از حمله ۷ اکتبر حماس و جنگ متعاقب آن در غزه، دولت‌های عربی که توافقات ابراهیم را امضا کرده و به عادی سازی روابط با اسرائیل تن داده بودند، از حمایت‌های نتانیاهو از توسعه شهرک‌های اسرائیلی در کرانه باختری و بی تفاوتی وی در قبال تلاش‌های وزرای دست راستی اش برای تضعیف وضعیت موجود در بیت المقدس ناامید شده بودند. مجموعه حملات شهرکت نشینان اسرائیل علیه فلسطینیان در شهر‌های کرانه باختری در بهار ۲۰۲۳ این تنش‌های منطقه‌ای را بیش از پیش شعله ور ساخت. پس از آنکه ارتش اسرائیل در ماه اکتبر عملیات نظامی خود در غزه را آغاز کرد موجب به راه افتادن موجی از اعتراضات در خاورمیانه شد، رهبران عربی بیش از پیش علاقه خود به جانبداری علنی از اسرائیل را از دست دادند، زیرا مطلع بودند که این همکاری علیه می‌تواند به مشروعیت آن‌ها در داخل لطمه بزند.
هیچ بخشی از پاسخ چند کشور عربی به این دور از منازعات بین ایران و اسرائیل نشان نمی‌دهد که این مواضع تغییر قابل توجهی را شاهد بوده است. آن گروه از دولت‌هایی که اسرائیل از آن‌ها به عنوان "اتحاد سنی" یاد می‌کند، در واقع به دنبال برقراری توازن در روابطشان با ایران و اسرائیل، صیانت از اقتصاد و امنیت خود و بیش از همه جلوگیری از بروز یک جنگ منطقه‌ای هستند. اولویت آن‌ها احتمالا همچنان پایان دادن به جنگ ویرانبار غزه و نه تقابل با ایران خواهد بود. با این حال در حالی که تنش‌ها بین ایران و اسرائیل رو به افزایش است، اشتیاق دولت‌های عربی برای سرعت بخشیدن به یکپارچگی منطقه‌ای با اسرائیل بیش از هر زمان دیگری بستگی به تمایل اسرائیل به پذیرش یک دولت فلسطینی دارد.
پیش از حمله ۱۳ آوریل اسرائیل، عربستان و امارات اطلاعاتی را در خصوص حمله‌ای قریب الوقوع با ایالات متحده تبادل کردند. مرکز فرماندهی آمریکا سپس از این اطلاعات برای هماهنگی پاسخ خود با اسرائیل و سایر شرکایش استفاده کرد. اردن به هواپیما‌های ایالات متحده و بریتانیا اجازه داد تا وارد حریم هوایی این کشور شده و پهپاد‌ها و موشک‌های ایرانی را دفع نمایند. گزارش‌های رسانه‌ای اولیه به ویژه در ایالات متحده و اسرائیل تاکید داشتند که یک تلاش گسترده منطقه‌ای موجب خنثی شدن حمله ایران گشته است.
اما خیلی زود روشن شد که نقش اعراب در دفع حمله ایران محدود بوده است. هم عربستان و هم امارات صراحتا هرگونه مشارکت نظامی مستقیم در دفاع از اسرائیل را رد کرده اند. مقام‌های اردنی نیز اظهار داشته اند که این مشارکت برای حفاظت از منافعشان ضروری بوده است. ملک عبدالله دوم تاکید کرده که کشورش برای کمک به اسرائیل اقدام نکرده است.
تلاش‌هایی که دولت‌های عربی برای مقابله با ایران انجام دادند، تقریبا مطمئنا ناشی از تمایل آن‌ها برای حفظ روابطشان با ایالات متحده بوده نه نزدیک‌تر کردن خودشان به اسرائیل. از زمانی که اسرائیل حمله به غزه را آغاز کرده، رهبران عربی از اینکه جو بایدن توفیق چندانی در محدود کردن اقدامات اسرائیل نداشته غافلگیر شده اند. اما آن‌ها همچنان به دنبال تعمیق همکاری‌های خود با واشنگتن هستند. آن‌ها منبع جایگزینی برای امنیتی که آمریکا برایشان فراهم می‌کند نمی‌بینند.
دولت‌های عربی به ویژه دولت‌های حاشیه خلیج فارس از تلاش‌های اسرائیل برای تضعیف توانمندی‌های نیرو‌های نیابتی ایران استقبال می‌کنند. اما آن‌ها به احتمال زیاد مخالف هرگونه حمله مستقیم به ایران خواهند بود که می‌تواند منطقه را که هم اکنون نیز چشم انداز اقتصادی شکننده‌ای دارد بی ثبات نماید و یا منجر به حمله متقابل ایران در منطقه شود. هرچند منقعت دولت‌های عربی در حفظ روابط دفاعی نزدیک با واشنگتن نهفته است، اما آن‌ها نمی‌خواهند به بلوکی بپیوندند که به صراحت علیه ایران و حامیان جهانی اش نظیر روسیه کار می‌کند. آن‌ها ترجیح می‌دهند موازنه‌ای بین روابط مختلف منطقه‌ای و جهانی خود برقرار نمایند، نه اینکه پل‌های پشت سرشان را خراب کنند.
اما به رغم این محدودیت ها، دولت‌های عربی می‌توانند نقشی تعیین کننده در جلوگیری از افزایش بیشتر تنش بین ایران و اسرائیل ایفا کنند. تقویت خطوط ارتباطی بین دو کشور و برقراری تماس‌هایی برای مدیریت بحران حیاتی‌تر از گذشته است. کشورهای عربی‌ای که با هر دو طرف رابطه دارند می‌توانند از این روابط برای تشویق به خویشتن داری و کمک به ارسال پیام‌ها بین طرفین استفاده کنند و برای جلوگیری از جنگ و یا کاهش آسیب‌ها در صورت شروع منازعه تلاش نمایند. در بلندمدت برای برقراری ثبات در منطقه، کشورهای خاورمیانه باید چهارچوب خودشان را برای گفتگو‌های منظمی که مسیر را برای مشارکت هم طرف ایرانی و هم طرف اسرائیلی باز می‌کند ایجاد نمایند. رویارویی اخیر ایران و اسرائیل که دو طرف را به آستانه یک جنگ کامل رساند، نشان دهنده میزان فوریت و ضرورت برقراری چنین دیالوگ‌هایی بود.
اما جهان باید انتظارات خود برای برقراری روابط نزدیک‌تر بین اعراب و اسرائیل را واقع بینانه‌تر کند. همکاری‌های فنی‌ای که دولت‌های عربی و اسرائیل اخیرا در حوزه‌هایی نظیر انرژی و تغییرات اقلیمی داشته اند احتمالا ادامه خواهد داشت. اما نشست‌های مهم منطقه‌ای که علنا تعاملات سیاسی دولت‌های عربی با اسرائیل را تبلیغ می‌کند، تاثیر چندانی نخواهد داشت مگر آنکه اسرائیل به جنگ در غزه خاتمه دهد. تا آن زمان تلاش‌های دولت‌های عربی برای حفظ روابط اقتصادی شان با اسرائیل نیز همچنان محدود باقی خواهد ماند. یک استراتژی کوتاه مدت واقع بینانه‌تر اولویت دهی به حمایت از تلاش‌ها برای میانجیگری وجلوگیری از تنش بیشتر بین ایران و اسرائیل خواهد بود.
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»